W dniach 29–30 maja 2025 roku w Warszawie po raz czwarty odbyło się Forum Prawnicze UE – Partnerstwo Wschodnie. Wydarzenie zgromadziło 150 uczestników z 24 krajów i stało się platformą prawniczego dialogu pomiędzy państwami Unii Europejskiej, Partnerstwa Wschodniego oraz Kaukazu. Uczestnicy dyskutowali o kluczowych wyzwaniach prawnych i perspektywach pogłębiania współpracy. Szczególną uwagę poświęcono wymianie doświadczeń, wdrażaniu reform prawnych, roli prawa w rozwoju współpracy międzynarodowej oraz reagowaniu na współczesne wyzwania związane z dynamiką sytuacji geopolitycznej, cyfryzacją i potrzebą dostosowywania systemów prawnych do nowych realiów.
Wydarzenie otworzyli współprzewodniczący komitetu organizacyjnego, partnerzy EUCONLAW Group – Yaroslav Romanchuk oraz Andrii Romanchuk.
W swoim przemówieniu powitalnym Yaroslav Romanchuk, partner zarządzający EUCONLAW Group (Ukraina), podkreślił, że głównym celem wydarzenia jest stworzenie trwałej platformy dialogu prawnego pomiędzy prawnikami z UE, krajów Partnerstwa Wschodniego, Kaukazu oraz Azji Centralnej. Zaznaczył, że już czwarty rok z rzędu uczestników łączą dwa kluczowe tematy – handel międzynarodowy oraz zarządzanie kapitałem ludzkim.
Podczas otwarcia Forum Andrii Romanchuk, starszy partner EUCONLAW Group (Polska), zaznaczył, że tegoroczna edycja odbywa się w okresie głębokich przemian i wzmożonej odpowiedzialności środowiska prawniczego, zwłaszcza w kontekście wsparcia dla Ukrainy. Podkreślił, że wśród głównych tematów wydarzenia znajdują się innowacje, współpraca transgraniczna, odbudowa zaufania, efektywne zarządzanie aktywami oraz kluczowa rola prawa w procesie powojennej odbudowy. Andrii Romanchuk wyraził również szczególne podziękowania dla partnerów i sponsorów, podkreślając, że to właśnie ich wsparcie umożliwiło pomyślną realizację Forum.
Słowo powitalne podczas otwarcia wygłosiła również Olena Duma, przewodnicząca Narodowej Agencji Ukrainy ds. Identyfikacji, Poszukiwania oraz Zarządzania Aktywami Pochodzącymi z Korupcji i Innych Przestępstw (ARMA). W swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie jednoczenia prawników z różnych krajów w celu wspólnego poszukiwania skutecznych rozwiązań w walce z korupcją, wzmacnianiu bezpieczeństwa oraz stabilności prawnej. Zaznaczyła, że współczesne prawo to nie tylko zbiór procedur, lecz przede wszystkim wartości: uczciwość, odpowiedzialność i skuteczność. Olena Duma wyraziła również szczególne podziękowania dla Polski za silne wsparcie społeczne, humanitarne, wojskowe i dyplomatyczne dla Ukrainy, określając je jako wyraz prawdziwej solidarności.
Andrzej Szejna, adwokat, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w swoim wystąpieniu podczas otwarcia Forum wskazał trzy kluczowe wyzwania dla środowiska prawniczego: agresję Rosji na Ukrainę, kryzys kapitału ludzkiego (migracja, demografia) oraz dynamiczny rozwój sztucznej inteligencji. Wezwał społeczność prawniczą do objęcia roli lidera w etycznych i prawnych przemianach, podkreślając, że to właśnie prawo powinno stać się mostem między państwami i systemami w dobie globalnych zmian.
Pierwszy panel dyskusyjny: „Wyzwania i strategie zarządzania oraz realizacji aktywów zajętych w wyniku przestępstw korupcyjnych i innych – w realiach współczesnych”
Podczas panelu dyskusyjnego uczestnicy omówili nowoczesne podejścia do zarządzania zajętymi i skonfiskowanymi aktywami, kluczowe wyzwania związane z ich realizacją oraz znaczenie współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie. Przedstawiciele z Ukrainy, Niemiec, Albanii, Francji, Bośni i Hercegowiny oraz Mołdawii podzielili się swoimi krajowymi doświadczeniami – od tworzenia scentralizowanych agencji i cyfrowych rejestrów po wdrażanie przejrzystych mechanizmów sprzedaży aktywów oraz inicjowanie zmian legislacyjnych.
Moderująca panel Jill Thomas, starsza wiceprezeska ds. relacji z instytucjami publicznymi w firmie Asset Reality oraz doradczyni ds. odzyskiwania aktywów w Sekretariacie BAMIN (Niemcy), otwierając dyskusję, podkreśliła znaczenie międzynarodowej współpracy w obszarze zarządzania skonfiskowanymi aktywami. Zaznaczyła, że statystyka i przejrzystość to kluczowe warunki skuteczności i zaufania w tej dziedzinie.
Risena Xhaja, dyrektorka generalna Agencji ds. Zarządzania Zajętymi i Skonfiskowanymi Aktywami (AASCA) Republiki Albanii, przedstawiła działalność swojej instytucji, zwracając uwagę na skalę oraz wyzwania w obszarze zarządzania aktywami. „Obecnie w portfelu agencji znajduje się ponad 2000 aktywów, w tym 500 nieruchomości oraz 500 rachunków bankowych. Łączna wartość skonfiskowanego majątku wynosi 2 mln euro, a kolejne 10 mln euro znajduje się pod zajęciem” – poinformowała pani Xhaja. Zaznaczyła również, że do głównych wyzwań należy zarządzanie zajętymi przedsiębiorstwami o złożonej strukturze, które w dużej mierze pozostają zależne od sieci byłych właścicieli, a także niedobór wysoko wyspecjalizowanych ekspertów z odpowiednim doświadczeniem do prowadzenia działalności w wymagających sektorach.
Olena Duma, przewodnicząca ARMA (Ukraina), przedstawiła wyniki działalności Agencji, zaznaczając, że w 2023 roku przekazano do budżetu państwa 12,4 mld hrywien (UAH), a w pierwszym kwartale 2025 roku – kolejne 3 mld hrywien. „Obecnie w zarządzaniu znajduje się ponad 90 tysięcy zajętych aktywów o łącznej wartości przekraczającej 200 mld hrywien” – podkreśliła pani Duma. Dodała również, że za granicą zidentyfikowano aktywa o wartości ponad 100 mld dolarów amerykańskich.
Zdaniem Oleny Dumy ARMA stała się istotnym narzędziem w walce z agresorem i pracuje nad zmianami legislacyjnymi mającymi na celu usprawnienie zarządzania majątkiem zajętym i objętym sankcjami. Wspomniała także o projekcie ustawy, który przewiduje przekazanie zajętych obiektów sanatoryjno-uzdrowiskowych oraz medycznych na potrzeby programów rehabilitacyjnych dla żołnierzy, w szczególności tych, którzy potrzebują pomocy psychologicznej lub fizycznej po służbie na froncie.
Emir Bašić, dyrektor Agencji ds. Zarządzania Zajętym Mieniem Federacji Bośni i Hercegowiny, podzielił się doświadczeniami swojego kraju w zakresie zarządzania zajętymi aktywami. Zaznaczył, że obecnie w państwie funkcjonują trzy odrębne agencje w różnych jednostkach administracyjno-terytorialnych, podczas gdy na szczeblu krajowym trwają prace nad utworzeniem jednolitego organu koordynacyjnego. Wśród głównych wyzwań prelegent wskazał brak scentralizowanego cyfrowego rejestru aktywów, co znacząco utrudnia komunikację pomiędzy sądami, prokuraturą a agencjami.
Pan Bašić podkreślił znaczenie ciągłego monitorowania aktywów, optymalizacji procedur ich realizacji oraz wdrożenia jednolitego i przejrzystego systemu cyfrowego dla efektywnego zarządzania.
W swoim wystąpieniu Olena Orliuk, dyrektorka Ukraińskiego Narodowego Urzędu ds. Własności Intelektualnej i Innowacji, podkreśliła znaczenie właściwego zarządzania aktywami niematerialnymi, które coraz częściej stają się przedmiotem zajęć i sankcji. Zaznaczyła, że obecnie do zarządzania ARMA przekazano 277 znaków towarowych oraz 31 wzorów przemysłowych powiązanych z osobami objętymi sankcjami.
Poinformowała, że Ukraina aktywnie wdraża europejskie standardy w dziedzinie własności intelektualnej: „Obecnie przygotowywane są projekty ustaw, które mają zostać przyjęte do 2027 roku w ramach harmonizacji z prawem UE”. Olena Orliuk zwróciła również uwagę na poważne zagrożenie – próby Rosji rejestrowania ukraińskich oznaczeń geograficznych jako swoich, co wymaga stanowczej międzynarodowej reakcji prawnej.
Vanessa Perrée, dyrektorka generalna Agencji ds. Zarządzania i Zwrotu Zajętych oraz Skonfiskowanych Aktywów we Francji, pełniąca również funkcję punktu kontaktowego dla innych krajów, podkreśliła znaczenie stworzenia krajowego rejestru aktywów oraz możliwości sprzedaży mienia jeszcze przed wydaniem wyroku sądowego, bez zgody właściciela. Wśród głównych wyzwań, przed którymi stoi Francja, prelegentka wskazała wysokie koszty utrzymania zajętych dóbr luksusowych – na przykład utrzymanie jachtu wartego 10 mln euro kosztowało państwo 1 mln euro. W celu zwiększenia efektywności procesu zarządzania aktywami podkreśliła potrzebę uproszczenia procedur sprzedaży, szkolenia sędziów oraz ścisłej współpracy z instytucjami bankowymi.
Liudmila Harea, główna inspektorka ds. wyceny, zarządzania i dysponowania aktywami pochodzącymi z przestępstw w Agencji Poszukiwania i Odzyskiwania Mienia, działającej przy Narodowym Centrum Antykorupcyjnym Mołdawii, przedstawiła praktyki stosowane w jej kraju w zakresie gospodarowania zajętym majątkiem. Jak poinformowała, agencja zarządza zasobami o wartości około 26 milionów euro oraz przeszło 1 miliona dolarów amerykańskich w kryptowalutach. Zwróciła uwagę, że aktywa cyfrowe przestały być domeną przyszłości — to już codzienność. Mołdawia jest jednym z pionierów w zakresie operacyjnego zarządzania portfelami elektronicznymi. W swoim wystąpieniu zaznaczyła również wagę przejrzystości, nowoczesnych narzędzi cyfrowych oraz współpracy międzynarodowej w procesach odzyskiwania majątku.
Drugi panel dyskusyjny: „Zwiększanie skuteczności poszukiwania i odzyskiwania aktywów pochodzących z przestępstw korupcyjnych i innych – rola oraz misja adwokatury w tym procesie”
Panel moderował Jānis Bordāns – adwokat, Wicepremier (2019–2022) oraz Minister Sprawiedliwości Łotwy (2012–2014 i 2019–2022).
Podczas dyskusji uczestnicy omówili kluczowe wyzwania i praktyczne aspekty związane z identyfikacją, zajęciem i odzyskiwaniem mienia pochodzącego z przestępstw lub powiązanego z osobami objętymi sankcjami. Podkreślono znaczenie podejścia multidyscyplinarnego, sprawnej wymiany informacji pomiędzy jurysdykcjami, a także rolę międzynarodowych sieci współpracy – takich jak CARIN, ARO, Europol czy Interpol – oraz konieczność wdrażania nowoczesnych narzędzi cyfrowych. Prelegenci z Irlandii, Wielkiej Brytanii, Polski i Ukrainy podzielili się swoimi doświadczeniami, wskazując na potrzebę przejrzystego zarządzania skonfiskowanymi aktywami.
Michael Gubbins, szef Biura ds. Aktywów Kryminalnych (CAB) w Irlandii, przedstawił doświadczenia związane z budową skutecznego systemu śledztw i konfiskaty majątku pochodzącego z działalności przestępczej. W swoim wystąpieniu podkreślił kluczowe znaczenie podejścia multidyscyplinarnego, dostępu do krajowych rejestrów, wysokiej jakości szkolenia kadr oraz sprawnej współpracy międzynarodowej – zwłaszcza poprzez sieć CARIN i koordynację działań krajowych biur ARO. Jak zaznaczył, biuro każdego roku przejmuje szeroką gamę aktywów – od kryptowalut po nieruchomości – zapewniając ich przejrzystą sprzedaż za pośrednictwem aukcji internetowych. Podkreślił również, że nawet w państwach o rozwiniętych instytucjach tylko ścisła współpraca między agencjami krajowymi i zagranicznymi umożliwia osiąganie realnych efektów w walce z przestępczością gospodarczą.
Anna Makarenko, dyrektorka Departamentu ds. Identyfikacji, Poszukiwania i Odzyskiwania Aktywów w Jurysdykcjach Zagranicznych przy Narodowej Agencji Poszukiwania i Zarządzania Aktywami (Ukraina), podkreśliła konieczność kompleksowego podejścia do skutecznego odzyskiwania mienia. W swoim wystąpieniu zwróciła uwagę na kluczową rolę współpracy między instytucjami, dostępu do rejestrów oraz sprawnej wymiany informacji pomiędzy państwami jako fundamentów skutecznego działania. Jak poinformowała, w 2023 roku agencja rozpatrzyła ponad 8000 zapytań, głównie od Narodowej Policji Ukrainy, i zidentyfikowała aktywa o wartości przekraczającej 5 milionów dolarów amerykańskich we współpracy z NACP. Pani Makarenko wskazała również na wysoką skuteczność międzynarodowych platform – CARIN, Europolu (SIENA) oraz Interpolu – w zakresie wymiany danych dotyczących majątku osób objętych sankcjami.
Jenny Bordley, prokuratorka specjalizująca się w sprawach dotyczących prania pieniędzy w Królewskiej Prokuraturze (Wielka Brytania), zwróciła uwagę na istotną rolę prokuratury w zapewnieniu skutecznego zajęcia majątku. Podkreśliła wyzwania związane z identyfikacją aktywów kryptowalutowych – zwłaszcza w kontekście ograniczeń jurysdykcyjnych oraz dynamicznego charakteru firm obsługujących tego typu aktywa, takich jak Binance czy Coinbase. Pani Bordley zaznaczyła, że ustalenie jurysdykcji, w której znajduje się dany składnik majątku, oraz potwierdzenie jego statusu prawnego to kluczowe elementy skutecznej konfiskaty. Dodała również, że nawet w złożonych sprawach z międzynarodowym komponentem stosowanie jasnych kryteriów prawnych przy określaniu właściciela pozwala na sprawne przejęcie aktywów.
Serhii Bolvinov, pułkownik policji, ekspert prawny, śledczy oraz szef Wydziału Śledczego Głównego Zarządu Policji Narodowej w obwodzie charkowskim (Ukraina), przedstawił priorytetowe kierunki działań policji w warunkach wojny. Podkreślił, że od początku pełnoskalowej inwazji priorytety uległy zmianie: oprócz prowadzenia postępowań w sprawach korupcyjnych i przestępstw gospodarczych, funkcjonariusze skupiają się również na dokumentowaniu zbrodni wojennych i poszukiwaniu majątku powiązanego z agresorem. Jak zaznaczył, obecnie w jego jednostce działa ponad 1000 śledczych i kryminalistyków, a skuteczny proces odzyskiwania aktywów wymaga ścisłej współpracy z innymi instytucjami – przede wszystkim z ARMA.
Angela Pacholczak, dyrektorka Departamentu Procedur Kontrolnych w Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (CBA) w Polsce, przedstawiła doświadczenia systemu ścigania w zakresie wykrywania, badania i zapobiegania przestępstwom gospodarczym. Podkreśliła konieczność odejścia od przestarzałych metod analogowych na rzecz rozwiązań cyfrowych – w tym tworzenia scentralizowanych rejestrów, wykorzystywania narzędzi analitycznych oraz sztucznej inteligencji. Pani Pacholczak zaznaczyła, jak istotne jest wczesne wykrywanie majątku jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania oraz rozwój kompetencji analityki finansowej w strukturach śledczych. Pozytywnie oceniła również nową dyrektywę UE, która poszerza możliwości konfiskaty mienia – również bez wyroku sądu – i umożliwia skuteczniejsze stosowanie sankcji w ramach Unii Europejskiej.
Andrew de Roy, założyciel firmy Bearstone, działającej w Polsce, Niemczech i Serbii, przedstawił perspektywę sektora prywatnego na wyzwania związane z poszukiwaniem i odzyskiwaniem aktywów. Zwrócił uwagę, że skuteczność w tej dziedzinie nadal pozostaje niska, głównie z powodu rozdrobnienia systemów, braku cyfryzacji oraz ograniczonej współpracy międzynarodowej. Szczególny nacisk położył na trudności we współpracy z jurysdykcjami, które nie podejmują współdziałania – takimi jak Rosja, Chiny czy Korea Północna – oraz na znaczenie sektora prywatnego w tworzeniu zespołów interdyscyplinarnych. Podkreślił również, że nawet niewielkie ulepszenia w zakresie technologii i komunikacji mogą znacząco zwiększyć efektywność procesów odzyskiwania majątku.
Tomasz Drobek, ekspert Wydziału Operacyjno-Śledczego Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA), przedstawił polskie podejście do wdrażania nowej dyrektywy UE dotyczącej konfiskaty mienia. Podkreślił, że planowane zmiany przewidują stworzenie klarownego systemu podziału kompetencji oraz rozszerzenie mechanizmów przejmowania majątku – w tym bez konieczności wyroku sądowego oraz wobec aktywów należących do osób trzecich. Zwrócił również uwagę na niską skuteczność obecnie obowiązujących przepisów w zakresie odpowiedzialności osób prawnych, która wciąż uzależniona jest od wcześniejszego skazania osoby fizycznej. „Ważnym krokiem w kierunku wzmocnienia całego systemu powinno być opracowanie krajowej strategii odzyskiwania aktywów, której przyjęcie planowane jest do 2027 roku” – zaznaczył prelegent.
Kończąc panel, Jānis Bordāns – adwokat, Wicepremier (2019–2022) oraz Minister Sprawiedliwości Łotwy (2012–2014 i 2019–2022) – zwrócił uwagę na znaczenie merytorycznej dyskusji, otwartej wymiany doświadczeń oraz podejmowania realnych problemów, z jakimi na co dzień mierzą się prawnicy i funkcjonariusze organów ścigania. Podkreślił, że w obszarze zarządzania zajętym mieniem nie ma rzeczy drugorzędnych – każdy etap, od prowadzenia dochodzenia po zarządzanie aktywami, ma jednakowe znaczenie. Moderator zaznaczył, że tylko poprzez interdyscyplinarny dialog i współpracę ekspertów z różnych państw możliwe jest wypracowanie skutecznych rozwiązań. Wskazał również, że efektywność w tym obszarze w dużej mierze zależy od gotowości specjalistów do pracy z narzędziami cyfrowymi.
Trzeci panel dyskusyjny: „Odbudowa Ukrainy i międzynarodowe inwestycje finansowe – jak prawnicy mogą zapewnić bezpieczne wejście na rynek, ochronę inwestorów w warunkach powojennej odbudowy oraz zabezpieczyć ich przed przyszłymi ryzykami”
Podczas panelu uczestnicy omówili kluczowe warunki oraz wyzwania związane z przyciąganiem zagranicznego kapitału do procesu odbudowy Ukrainy. Dyskusja dotyczyła przede wszystkim narzędzi prawnych służących ochronie inwestycji, instrumentów wsparcia państwowego, zarządzania ryzykiem wojennym oraz budowania zaufania instytucjonalnego. Eksperci z Ukrainy, Unii Europejskiej, Szwajcarii, Polski i innych krajów podzielili się praktycznymi doświadczeniami w zakresie tworzenia mechanizmów gwarancji prawnych, wdrażania systemów compliance, wykorzystywania arbitrażu międzynarodowego oraz budowania reputacyjnej ochrony inwestycji.
Panel moderował współprzewodniczący komitetu organizacyjnego wydarzenia, partner zarządzający EUCONLAW Group – Yaroslav Romanchuk. W słowie wprowadzającym podkreślił, że według szacunków Banku Światowego potrzeby Ukrainy związane z odbudową w ciągu najbliższych dziesięciu lat przekraczają 500 miliardów dolarów – czyli niemal trzykrotność PKB kraju z 2024 roku.
„W tym procesie szczególnie istotny będzie udział sektora prywatnego, zwłaszcza zagranicznych inwestorów, na których spoczywa kluczowa rola w odbudowie” – zaznaczył moderator.
Oleksandr Melnychenko, p.o. dyrektora wykonawczego UkraineInvest (Ukraina), w swoim wystąpieniu podkreślił, że mimo trwającej wojny Ukrainie udało się stworzyć skuteczny system wsparcia i ochrony inwestorów. Kluczowym narzędziem wspierającym inwestycje jest ustawa o istotnych inwestycjach, która przewiduje preferencje dla projektów o wartości powyżej 12 milionów euro – w tym zwolnienie z podatku dochodowego, VAT i ceł, a także możliwość rekompensaty do 30% zainwestowanych środków. Poinformował, że już podpisano dwa specjalne kontrakty inwestycyjne o łącznej wartości 96 milionów euro, a UkraineInvest prowadzi obecnie ponad 30 projektów inwestycyjnych, oferując zagranicznym inwestorom bezpłatne wsparcie prawne i analityczne.
Ichiro Ashihara, partner w Legal Profession Corporation Cast Global (Japonia), podkreślił duże zainteresowanie japońskiego biznesu udziałem w powojennej odbudowie Ukrainy. „Japońskie firmy handlowe aktywnie analizują ukraińską gospodarkę i tworzą specjalistyczne zespoły przygotowujące się do wejścia na rynek. Choć aktywność inwestycyjna jeszcze się nie rozpoczęła, przedsiębiorstwa są na etapie nawiązywania partnerstw i poszukiwania obszarów współpracy” – poinformował pan Ashihara. Dodał, że Japonia jest gotowa dzielić się doświadczeniami z odbudowy po poważnych katastrofach, w tym wojnach i klęskach żywiołowych, co czyni ją potencjalnie ważnym partnerem dla Ukrainy.
Bartosz Grohman, adwokat, wiceprezes Rady Adwokackiej w Polsce oraz szef polskiej delegacji adwokatów do Rady Adwokackiej UE, podkreślił kluczowe znaczenie stabilności prawa dla przyciągania inwestycji. Zwrócił uwagę, że w Polsce, ze względu na częste zmiany przepisów, czas realizacji projektów deweloperskich wydłużył się z 2 lat (20 lat temu) do obecnych 5 lat. Ekspert wysoko ocenił walkę Ukrainy z korupcją, wskazując na aresztowanie sędziego Sądu Najwyższego za korupcję jako pozytywny sygnał dla inwestorów. Podkreślił również sukces polsko-ukraińskiej platformy „Nazowni”, która łączy przedsiębiorców z obu krajów i zapewnia dostęp do bazy firm gotowych do współpracy. Prelegent wspomniał także o rezolucji nr 618 Polskiej Adwokatury, rozpowszechnionej w całej Europie, która obalała fałszywe twierdzenia o tym, że Ukraina jest agresorem w wojnie z Rosją.
Jānis Bordāns, adwokat, Wicepremier (2019–2022) oraz Minister Sprawiedliwości Łotwy (2012–2014 i 2019–2022), podkreślił znaczenie reputacji, przejrzystości oraz jasnych zasad gry dla przyciągania inwestycji w Ukrainę. Ekspert podzielił się doświadczeniami Łotwy, zwracając uwagę na kluczowe błędy popełnione podczas tworzenia klimatu inwestycyjnego, wynikające z braku profesjonalizmu instytucji państwowych oraz powiązań biznesu z polityką. Zaznaczył, że ukraińskie firmy powinny integrować się z zachodnimi standardami zarządzania i prowadzenia działalności, a państwo musi pokazać inwestorom konkretny plan transformacji rządu i społeczeństwa. Do najważniejszych warunków zaliczył stworzenie solidnego systemu ochrony inwestycji poprzez pełne wsparcie instytucjonalne oraz prawne gwarancje.
Anastasiia Dziuba, doradczyni prawna w Lighthouse Legal Advisory (Szwajcaria), przedstawiła strategię szwajcarskich inwestycji w ukraińską odbudowę. Zwróciła uwagę, że rząd Szwajcarii poprzez SECO przeznaczył 50 milionów franków szwajcarskich, jednak środki te będą kierowane wyłącznie do szwajcarskich firm posiadających oddziały w Ukrainie — taki model zapewnia dodatkową ochronę kapitału. Ekspertka podkreśliła, że Szwajcaria może stać się centralnym hubem dla przyciągania inwestycji z Bliskiego Wschodu, Europy oraz USA dzięki reputacji neutralności i stabilności prawnej. Wskazała również na rolę cyfrowych rozwiązań compliance, technologii prawnych oraz międzynarodowego zaufania jako fundamentów uruchamiania mechanizmów inwestycyjnych. Pani Dziuba zaakcentowała pilną potrzebę modernizacji dwustronnych umów między Ukrainą a Szwajcarią, ponieważ obowiązujące dokumenty są przestarzałe i nie odpowiadają współczesnym międzynarodowym standardom zrównoważonego rozwoju.
Jan Kohout, adwokat, partner w PRK Partners (Czechy), podkreślił, że czescy inwestorzy są gotowi angażować się w odbudowę Ukrainy, szczególnie w sektorze rolnym oraz odnawialnych źródłach energii. Wśród dostępnych instrumentów wsparcia dla czeskich inwestorów wymienił ubezpieczenie ryzyka eksportowego oferowane przez EGAP oraz finansowanie za pośrednictwem Narodowego Banku Rozwoju Czech we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. Zauważył również, że mimo istnienia kilku platform współpracy z Ukrainą, państwowe wsparcie dla inwestorów jest nadal ograniczone. Pomimo tego zainteresowanie Ukrainą w środowisku biznesowym rośnie, między innymi dzięki powstaniu specjalistycznych inicjatyw, takich jak „Ukraiński Klub” działający przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu — dodał pan Kohout.
Yuliia Pozniak, kierowniczka działu systematyzacji orzecznictwa Sądu Najwyższego Ukrainy, opowiedziała o unikalnej bazie pozycji prawnych, która zapewnia jednolitość orzecznictwa w Ukrainie. „System zawiera ponad 650 tysięcy orzeczeń i pozwala szybko znaleźć odpowiednie wnioski Sądu Najwyższego za pomocą słów kluczowych lub odwołań z rejestru. W 2025 roku do narzędzia wprowadzono generatywną sztuczną inteligencję, która optymalizuje pracę analityczną sędziów. To innowacyjne podejście poprawia jakość wymiaru sprawiedliwości i zwiększa przewidywalność dla inwestorów” — poinformowała pani Pozniak.
Oleksii Boniuk, szef Departamentu Polityki Kryminalnej i Ochrony Inwestycji w Biurze Prokuratora Generalnego Ukrainy, poinformował, że 24 lipca 2020 roku po raz pierwszy w historii ukraińskiej prokuratury utworzono wyspecjalizowany wydział ds. ochrony inwestycji w ramach Departamentu Polityki Kryminalnej i Ochrony Inwestycji. Prelegent zauważył, że w ciągu pięciu lat działalności wydział przeprowadził ponad 340 spotkań roboczych z przedstawicielami biznesu w celu rozwiązania problemów ochrony praw inwestorów podczas postępowań przygotowawczych. „Dzięki wspólnym wysiłkom udało się skutecznie zakończyć ponad 130 spraw, co pozwoliło zapobiec bezprawnej presji na biznes i chronić prawa inwestorów. W kwietniu 2024 roku zatwierdzono zaktualizowane standardy prokuratorskie dotyczące ochrony inwestycji podczas postępowań przygotowawczych, opracowane przy udziale międzynarodowych ekspertów i czołowych stowarzyszeń biznesowych” — podkreślił pan Boniuk.
Czwarty panel dyskusyjny: „Własność intelektualna jako kluczowy motor innowacji i przewag konkurencyjnych: czy prawo nowych technologii stanie się odrębną dziedziną prawa, czy też przekształci się w prawo własności intelektualnej”.
Podczas panelu uczestnicy dyskutowali, jak dynamiczny rozwój technologii, sztucznej inteligencji, blockchainu oraz big data zmienia podejście do ochrony własności intelektualnej i tworzy potrzebę dostosowania ustawodawstwa. Prelegenci podzielili się doświadczeniami w zakresie wdrażania reform IP, wykorzystania SI w praktyce prawnej i biznesowej oraz wyzwań związanych z autorstwem, ochroną danych osobowych i transferem technologii.
Otwierając panel dyskusyjny, moderator Dmytro Taranchuk, dyrektor ds. wsparcia prawnego w Farmak S.A. (Ukraina), podkreślił krytyczny problem współczesności – technologie rozwijają się szybciej niż prawo je regulujące, co powoduje liczne wyzwania prawne.
Davit Tabatadze, kierownik praktyki sporów sądowych i arbitrażu w BLC Law Firm (Gruzja), opowiedział o trudnościach związanych ze sporami sądowymi w obszarze technologii. Zauważył, że takie sprawy trwają zazwyczaj 4–5 lat i często są ekonomicznie nieopłacalne nawet dla zwycięzcy. Głównym problemem jest brak zrozumienia technologii przez sędziów oraz trudności w gromadzeniu dowodów w sprawach międzynarodowych, gdy serwery znajdują się w jednym kraju, zarząd w innym, a proces sądowy odbywa się w trzecim. Ekspert podkreślił, że przestarzałe narzędzia prawne, takie jak Konwencja haska dotycząca gromadzenia dowodów, wymagają miesięcy na uzyskanie zgody dyplomatycznej na badanie plików. Według niego lepszym rozwiązaniem dla klientów jest inwestowanie czasu i środków w rozwój nowych produktów i startupów niż wieloletnie procesy sądowe związane z naruszeniem praw autorskich do kodu oprogramowania.
Olha Kronda, kierowniczka departamentu innowacji i rozwoju Ukraińskiego Narodowego Biura ds. Własności Intelektualnej i Innowacji, opowiedziała o radykalnej transformacji instytucji w 2022 roku — przejściu od wyłącznie rejestracyjnego organu do państwowej organizacji kompleksowego wsparcia innowacji. „Jesienią planowane jest uruchomienie nowej strony internetowej z wykorzystaniem sztucznej inteligencji oraz osobistymi panelami dla wnioskodawców, co radykalnie uprości procedurę składania wniosków o rejestrację obiektów własności intelektualnej” — poinformowała ekspertka. Dodała także, że aby zniwelować tradycyjną przepaść między środowiskami naukowymi i biznesowymi, utworzono Narodowy Hub Własności Intelektualnej i Innowacji, który szkoli naukowców w prezentacji projektów inwestorom oraz komunikacji z przedsiębiorcami w profesjonalnym języku biznesu. Wspólnie ze Światową Organizacją Własności Intelektualnej opracowano projekt narodowej strategii rozwoju własności intelektualnej, którego zatwierdzenie przewiduje się do końca przyszłego roku.
Agnieszka Deeg-Tyburska, radczyni prawna, członek zarządu oraz kierownik działu prawnego, działu bezpieczeństwa i działu patentowego w Polpharma (Polska), opowiedziała o wyzwaniach związanych z wdrażaniem sztucznej inteligencji w produkcję leków, podkreślając ogromną odpowiedzialność. Zaznaczyła, że co ósmy lek dostępny w polskich aptekach oraz co trzeci w szpitalach jest produkowany właśnie przez tę firmę. „Firma posiada ponad tysiąc zarejestrowanych produktów (SKU) tylko w Polsce, w tym krytycznie ważne leki, takie jak morfina, dlatego jakikolwiek błąd może mieć wpływ na tysiące pacjentów” — zauważyła pani Deeg-Tyburska. Poinformowała, że obecnie Polpharma eksperymentuje ze sztuczną inteligencją głównie w obszarach prawa, badań i rozwoju oraz własności intelektualnej, tworząc leki kombinowane, ale unika jej stosowania bezpośrednio w produkcji ze względu na wysokie ryzyko.
Nataliia Diadyk, kierowniczka zespołu ds. kontraktów w Naftogaz Teplo (Ukraina), opowiedziała o pilotażowym testowaniu sztucznej inteligencji w dziale zakupów, która automatyzuje wyszukiwanie dostawców oraz analizę cen, co pozwala znacznie zaoszczędzić czas i zasoby ludzkie w porównaniu z tradycyjnym, ręcznym monitorowaniem rynku. Podkreśliła ryzyko wycieku informacji poufnych oraz znaczenie szkolenia personelu, dodając, że w firmie już przeprowadzane są testy phishingowe i szkolenia z zakresu cyberbezpieczeństwa. Szczególną uwagę poświęciła roli mediacji w rozwiązywaniu sporów dotyczących własności intelektualnej oraz potrzebie aktualizacji prawa procesowego w obliczu zmian technologicznych.
Nikoloz Nebulishvili, partner i dyrektor w MLA LLC (Gruzja), podkreślił, że prawo technologiczne oraz prawo własności intelektualnej nie powinny być rozdzielane — muszą ewoluować razem. Zwrócił uwagę na konieczność dostosowania ustawodawstwa do tempa rozwoju technologii, w tym sztucznej inteligencji, oraz na wagę przygotowania nie tylko prawników, ale również sędziów do nowych wyzwań. Jego zdaniem sztuczna inteligencja powinna być w przyszłości uznawana jako współautor lub narzędzie w tworzeniu obiektów własności intelektualnej.
Taras Lytovchenko, dyrektor ds. prawnych i compliance w Trinetix (Ukraina), podkreślił, że obecnie prawo technologiczne nie stanowi odrębnej dziedziny, lecz łączy elementy prawa własności intelektualnej, prawa kontraktowego oraz deliktowego. Zaznaczył jednak, że w UE funkcjonuje już szereg specjalistycznych aktów, takich jak Digital Services Act, AI Act oraz Digital Markets Act, które stopniowo tworzą fundament dla samodzielnej dziedziny prawa. Szczególną uwagę prelegent poświęcił ochronie danych, nazywając ją „sercem prawa technologicznego”, i podkreślił, że bez kontroli nad danymi niemożliwa jest bezpieczna praca ze sztuczną inteligencją i platformami cyfrowymi.
Podsumowując panel, Dmytro Taranchuk, dyrektor ds. wsparcia prawnego w Farmak S.A. (Ukraina), podkreślił, że własność intelektualna, ustawodawstwo oraz regulacje powinny stać się solidnym partnerem dla innowatorów, a nie barierą dla rozwoju technologii.
Piąty panel dyskusyjny: „Wpływ CRS na rezydencję podatkową osób prawnych i fizycznych: praktyczne aspekty i problemy”
Dyskusja skupiła się na praktycznych aspektach wpływu systemu automatycznej wymiany informacji podatkowej (CRS) na określanie rezydencji podatkowej osób fizycznych i prawnych. Prelegenci z Polski, Ukrainy, Japonii, Malty, ZEA, Finlandii oraz innych krajów podzielili się doświadczeniami związanymi z wdrażaniem CRS w swoich jurysdykcjach, omówili wyzwania prawne i techniczne, różnice w interpretacji rezydencji podatkowej oraz ryzyko podwójnego opodatkowania.
Panel moderował Mohamed Gomaa, sędzia Sądu Apelacyjnego oraz członek Wydziału ds. Sztucznej Inteligencji i Wskaźnika Rozwiązywania Spraw w Ministerstwie Sprawiedliwości Egiptu. Otwarciu dyskusji towarzyszyło podkreślenie aktualności tematu wpływu systemu automatycznej wymiany informacji podatkowej (CRS) na określanie rezydencji podatkowej osób fizycznych i prawnych. Mohamed Gomaa zwrócił uwagę na konieczność międzynarodowej współpracy oraz wymiany praktycznych rozwiązań między prawnikami i doradcami z różnych krajów, aby skutecznie przeciwdziałać unikaniu opodatkowania.
Olga Anufriieva, dyrektorka ds. podatkowych w SoftServe (Malta), podkreśliła znaczenie uwzględnienia rezydencji podatkowej akcjonariuszy dla działalności biznesowej w kontekście automatycznej wymiany informacji (CRS). Przytoczyła przykład sytuacji, w której aktywny udział akcjonariusza zamieszkałego w innej jurysdykcji spowodował zmianę rezydencji podatkowej firmy. Zwróciła również uwagę na ryzyko podwójnego opodatkowania oraz utraty korzyści wynikających z konwencji podatkowych z powodu braku certyfikatu rezydencji. Prelegentka podkreśliła, że CRS to nie tylko formalność, lecz skuteczne narzędzie kontroli i przejrzystości w obszarze międzynarodowego opodatkowania.
W swoim wystąpieniu Inha Livandovska, młodsza partnerka i doradczyni podatkowa w EUCONLAW Group (Polska), zwróciła uwagę na praktyczne wyzwania związane z samoświadomą certyfikacją rezydencji podatkowej w ramach CRS, szczególnie w odniesieniu do osób fizycznych. Podzieliła się doświadczeniami Polski, która corocznie wymienia informacje z ponad 100 jurysdykcjami, przetwarzając ponad 3 miliony raportów. „Dzięki zautomatyzowanym algorytmom i analizie ryzyka polski urząd skarbowy w 2023 roku naliczył ponad 467 mln euro podatków oraz wykrył niezadeklarowane aktywa o wartości 1,89 mld euro” – poinformowała pani Livandovska. Prelegentka podkreśliła, że CRS wymaga świadomego podejścia zarówno ze strony instytucji finansowych, jak i samych podatników.
Olena Shyrokova, prezeska zarządu OLENA Legal & Business Consulting (ZEA), podzieliła się praktycznymi przypadkami dotyczącymi rezydencji podatkowej w strukturach międzynarodowych. Podkreśliła trudności w określaniu rezydencji dla korporacji multinacjonalnych i funduszy powierniczych, zwłaszcza ze względu na różne interpretacje pojęcia „miejsce rzeczywistego zarządzania” w różnych jurysdykcjach. Olena zwróciła uwagę na istotę profesjonalnego wsparcia podatkowego, które pozwala unikać podwójnego opodatkowania, przytaczając przykłady z ZEA, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii. Prelegentka podkreśliła również, że ze względu na ciągłe zmiany w międzynarodowym prawodawstwie i wymogach bankowych, firmy mają coraz większe trudności z funkcjonowaniem bez przemyślanej strategii podatkowej.
Igor Livchitz, starszy doradca w Rödl & Partner Attorneys Finland (Finlandia), podzielił się praktykami stosowania CRS oraz prawa podatkowego w regionie skandynawskim. Zaznaczył, że fiński urząd skarbowy jest jednym z najsurowszych w Europie i posiada szerokie uprawnienia — na przykład może żądać ujawnienia informacji poufnych bez orzeczenia sądu. Prelegent przytoczył przykład sprawy, w której klient wygrał postępowanie administracyjne dotyczące zapłaty podatku w wysokości kilku milionów euro po trzyletniej walce. Ponadto zwrócił uwagę na potencjalny konflikt między przepisami CRS a rozporządzeniem GDPR w kontekście wymiany poufnych informacji finansowych.
Iryna Hrybachova, doktor nauk prawnych, Legal Profession Corporation CastGlobal, ukraińska adwokatka (Japonia), opowiedziała o rezydencji podatkowej Ukraińców, którzy wyjechali do Japonii po 2022 roku. Wyjaśniła kryteria uznania rezydencji w Japonii i podkreśliła, że przy pobycie powyżej 183 dni oraz posiadaniu długoterminowego statusu pobytowego Ukraińcy są uznawani za rezydentów podatkowych Japonii. Iryna wspomniała również, że CRS w Japonii działa od 2017 roku, a naruszenie zasad samoświadomej certyfikacji może prowadzić do podwójnego opodatkowania. Zaapelowała do Ukraińców za granicą o wcześniejsze ustalanie swojego statusu podatkowego i zgłaszanie tego odpowiednim organom.
Anastsiia Voronenko, adwokatka i doradczyni prawna w P2H (Ukraina), omówiła praktyczne aspekty procesu onboardingu klientów w instytucjach finansowych zgodnie z wymogami CRS. Wyjaśniła różnice między aktywnymi i pasywnymi strukturami niefinansowymi oraz podkreśliła specyfikę samoświadomej certyfikacji, zwłaszcza w przypadkach wielorezydencji. Prelegentka zaznaczyła, że podawanie nieprawdziwych informacji w ankietach może skutkować blokadą rachunków, przekazaniem danych do monitoringu finansowego, a nawet uniemożliwieniem otwarcia nowych kont. Szczególną uwagę poświęciła roli cyfrowych platform, takich jak PayPal i Pioneer, w kontekście CRS oraz innych reżimów regulacyjnych.
Finałowy panel dyskusyjny pierwszego dnia: „Eksterytorialny wpływ sankcji na transgraniczne finansowanie i inwestycje w ramach Partnerstwa Wschodniego UE, w tym fundusze inwestycyjne oraz operacje na papierach wartościowych”.
Panelem moderował Konrad Dobrowolski, doradca prawny w Banku Pekao (Polska), który w słowie wstępnym podkreślił, że sankcje przestały być zjawiskiem wyjątkowym i stały się integralną częścią codziennej praktyki prawników i finansistów w Europie oraz krajach Partnerstwa Wschodniego. Zaznaczył interdyscyplinarny charakter tematu, łączący prawo międzynarodowe, compliance, finanse oraz geopolitykę, a także podkreślił jego praktyczny wymiar, zwłaszcza w kontekście strukturyzacji transgranicznych umów i modelowania ryzyk.
Tamar Tchipashvili, specjalistka ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy i sankcjom w Banku Gruzji, opowiedziała o ryzykach pośredniego wpływu sankcji w sektorze finansowym. Przytoczyła przykłady sytuacji, w których zablokowane aktywa mogą „ukrywać się” poprzez rachunki nominalne lub specjalne firmy pośredniczące. Poinformowała, że Bank Gruzji codziennie korzysta z systemów weryfikacji klientów i transakcji, przestrzegając sankcji USA, UE oraz Wielkiej Brytanii. Prelegentka podkreśliła, że dla bezpiecznych transakcji należy weryfikować nie tylko klientów, ale także cały łańcuch: giełdy, brokerów, towary oraz trasy dostaw.
Sarah Beischau, prawniczka w BLOMSTEIN (Niemcy), opowiedziała o kluczowych różnicach między sankcjami USA a UE. Wyjaśniła, że USA aktywnie stosują sankcje wtórne, które mogą dotyczyć zagranicznych firm bez bezpośredniego związku z USA. UE również wprowadza ograniczenia o działaniu eksterytorialnym — na przykład zakaz współpracy z firmami korzystającymi z rosyjskiego systemu SPFS czy wymóg zawierania w umowach klauzul „no-Russia”. Prelegentka podkreśliła, że weryfikacja prawna (due diligence) powinna być bardziej wnikliwa i uwzględniać zarówno ryzyka bezpośrednie, jak i pośrednie.
iotr Żylka, ekspert ds. compliance i przeciwdziałania praniu pieniędzy w It’s All About Compliance (Polska), podkreślił, że duże instytucje finansowe są lepiej przygotowane na wymagania sankcyjne, podczas gdy małe i średnie przedsiębiorstwa często nie rozumieją nawet podstawowych pojęć, takich jak właściciel rzeczywisty czy AML. Porównał obecną sytuację do wprowadzania RODO, zauważając, że początkowo panowało niezrozumienie, a z czasem wykształciło się systemowe podejście. Prelegent podkreślił, że sankcje powinny być traktowane nie jako formalny wymóg, lecz jako ryzyko strategiczne, które wymaga uwagi na poziomie zarządu. Jako jeden z praktycznych kroków wskazał wdrożenie testów odpornościowych (stress testów) mających na celu sprawdzenie gotowości firmy na ewentualne scenariusze sankcyjne.
Illia Antonov, adwokat i doradca w PRK Partners (Czechy), podkreślił, że banki w UE w praktyce muszą uwzględniać sankcje USA, nawet jeśli są one sprzeczne z normami UE. Wspomniał o obowiązującym EU Blocking Statute, który formalnie zakazuje przestrzegania amerykańskich sankcji wobec Iranu, ale w rzeczywistości nie działa. Według prelegenta, żaden poważny bank nie ryzykuje ignorowania sankcji USA z obawy przed utratą dostępu do amerykańskiego rynku finansowego. Pan Antonov podkreślił, że przestrzeganie sankcji jest obowiązkiem samego inwestora lub banku, a opinie prawne z innych jurysdykcji mogą pomóc, ale nie zwalniają z odpowiedzialności.
David Sargsyan, partner w Ameria CJSC oraz kierownik działu prawnego w Ameriabank CJSC (Armenia), opowiedział o wyzwaniach, z jakimi borykają się banki w krajach Unii Eurazjatyckiej. Jako przykład podał transakcje, w których armeńskie firmy kupowały złoto w Rosji i sprzedawały je w Dubaju, co rodziło ryzyko sankcji wtórnych. „W odpowiedzi banki opracowują wewnętrzne mechanizmy weryfikacji — na przykład oceniają, czy dana transakcja ma związek z rynkiem armeńskim” — zauważył prelegent. Aby zmniejszyć ryzyko, banki analizują, czy umowa ma rzeczywisty związek z armeńskim rynkiem. Pan Sargsyan podkreślił również, że w warunkach luk w lokalnym prawodawstwie decyzje sankcyjne często opierają się na wewnętrznej polityce banku oraz współpracy z międzynarodowymi partnerami, takimi jak EBRD czy IFC.
Andrew Andreykiv, doktorant nauk prawnych oraz doradca Przewodniczącego Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej (Ukraina), podkreślił głęboki wpływ rosyjskiego kapitału na gospodarkę Ukrainy do 2022 roku. Zauważył, że m.in. około 25% sektora bankowego oraz 11 obwodowych spółek energetycznych było kontrolowanych przez powiązane struktury. Podkreślił, że sankcje powinny być wdrażane nie tylko formalnie, lecz także na co dzień w praktyce instytucji państwowych i biznesu. Prelegent wskazał, że jednym z kluczowych ryzyk jest nieprzejrzysta struktura własności, zwłaszcza w projektach transgranicznych. Pan Andreykiv zaapelował o wzmocnienie współpracy między ukraińskimi instytucjami a międzynarodowymi organizacjami finansowymi w celu opracowania jednolitego podejścia do kontroli sankcyjnej, niezależnie od formy własności firmy.
Pierwszy dzień Forum zakończył się mocnym akordem: podczas gala dinner wystąpił Itzik Amiel, adwokat, założyciel THE SWITCH™ oraz światowej sławy prelegent. W swoim wykładzie pt. „The Legal AI Switch: AI Disruption Exposed” podzielił się wynikami badania 300 kancelarii prawnych z ponad 75 krajów, ujawniając, jak sztuczna inteligencja już zmienia branżę prawniczą, jakie „minowe pola” czekają na nieostrożnych oraz jakie strategie pomogą firmom nie tylko przetrwać, ale także stać się liderami ery AI.
Drugi dzień wydarzenia rozpoczął się panelem dyskusyjnym pt. „Synergiczna komunikacja i współpraca prawników doradców oraz in-house: jak tworzyć proste, zrozumiałe i skuteczne rozwiązania, które rozwiązują problemy biznesu i zapobiegają przyszłym ryzykom”.
W trakcie panelu dyskusyjnego eksperci omówili najważniejsze aspekty współpracy między wewnętrznymi a zewnętrznymi zespołami prawnymi. W centrum uwagi znalazły się takie kwestie jak: budowanie zaufania i strategiczne partnerstwa; efektywna komunikacja poprzez regularne briefingii oraz jasne zapytania; priorytetyzacja zadań w warunkach ograniczonego czasu; stosowanie wzorców do rutynowych operacji; integracja kultury ESG w codzienną praktykę.
Panelem dyskusyjnym moderował Mariusz Fistek, LL.M., adwokat, doktor nauk prawnych, przedstawiciel Krajowej Rady Adwokackiej w Polsce oraz naukowiec Polskiej Akademii Nauk. W swoim słowie wstępnym nakreślił główny cel panelu – pogłębienie zrozumienia efektywnej współpracy między zespołami prawnymi wewnętrznymi (in-house) a zewnętrznymi (external). Zwrócił uwagę na kluczowe aspekty leżące u podstaw takiej współpracy: jasność komunikacji, regularność informacji zwrotnej oraz strategiczne planowanie poprzez briefingii. Pan Fistek wspomniał również o roli czynników ESG we współczesnej praktyce prawniczej, zauważając, że integracja zasad ekologicznych, społecznych i zarządczych w strategię prawniczą coraz bardziej wpływa na wybór partnerów i formy współpracy z klientami.
Joana Fernandes Ferreira, międzynarodowa doradczyni prawna, członkini zarządu, Executive MBA – IMD (Szwajcaria), przedstawiła koncepcję synergii między zespołami prawnymi wewnętrznymi i zewnętrznymi, porównując je do „kontynuacji jednego zespołu” w celu osiągnięcia maksymalnych rezultatów. Podkreśliła znaczenie głębokiej specjalizacji zewnętrznych doradców oraz świeżego spojrzenia na skomplikowane kwestie, co pozwala uniknąć wypalenia wśród specjalistów in-house. Prelegentka podzieliła się rzeczywistymi przykładami efektywnego delegowania zadań i budowania zaufania, które znacząco zwiększają szybkość i jakość decyzji prawnych. Zauważyła również, że firmy inwestujące w ścisłą współpracę z external counsel skracają czas uzgadniania skomplikowanych umów o 25%.
Agnieszka Kosowska, adwokatka, założycielka i właścicielka CGC Law; dyrektorka ds. korporacyjnych i zarządzania w Poczta Polska S.A.; członkini Rady Nadzorczej Banku Pocztowego S.A. (Polska), w swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie cotygodniowych briefingów oraz otwartej informacji zwrotnej dla budowania długotrwałego zaufania między zespołami prawnymi wewnętrznymi i zewnętrznymi. Zwróciła uwagę, że jasne formułowanie zadań oraz dostarczanie niezbędnego kontekstu zewnętrznym doradcom sprzyja podniesieniu jakości konsultacji i przyspiesza podejmowanie decyzji. Prelegentka podzieliła się praktycznymi wskazówkami dotyczącymi strukturyzacji zapytań oraz regularnego monitoringu postępów, co pomaga unikać nieporozumień. „Takie podejście pozwala skuteczniej koordynować wysiłki i osiągać cele strategiczne” — zaznaczyła pani Agnieszka.
Magdalena Żak, dyrektorka ds. prawnych w MedTech CEE North & Ukraine (CEMA Vision); Johnson & Johnson, doradczyni prawna (Polska), podkreśliła znaczenie jednolitego punktu kontaktowego w projektach międzynarodowych dla sprawnej koordynacji i szybkiego rozwiązywania problemów. Opowiedziała o efektywnym delegowaniu zadań z uwzględnieniem budżetu i zasobów, co pozwala optymalizować czas pracy zespołów. Prelegentka wskazała na wartość wzorców dokumentów do rutynowych operacji, które pozwalają zaoszczędzić do 30% czasu potrzebnego na przygotowanie dokumentacji. Balans między automatyzacją standardowych procesów a zaangażowaniem ekspertów w trudne sprawy sprzyja podnoszeniu jakości usług prawnych.
Igor Livchitz, starszy doradca w Rödl & Partner Attorneys Finland (Finlandia), podkreślił konieczność uproszczenia języka prawnego dla odbiorców biznesowych, zaznaczając, że jasne sformułowania pomagają unikać dodatkowych wyjaśnień i przyspieszają proces podejmowania decyzji. Zwrócił uwagę na rolę indywidualnego podejścia jako kluczowego czynnika budującego zaufanie i motywację klientów. Prelegent opowiedział o alternatywnych metodach realizacji standardowych zadań, które pozwalają uwolnić czas na pracę strategiczną. „Takie podejście sprzyja zwiększeniu efektywności usług prawnych oraz zaspokojeniu potrzeb biznesu” — zauważył prelegent.
Magdalena Soboń-Stasiak, starsza prawniczka i compliance officer w ArcelorMittal Poland (Polska), opowiedziała o kryteriach wyboru zewnętrznego doradcy, podkreślając znaczenie zaufania, reputacji oraz specjalizacji branżowej. Zwróciła uwagę na wartość zwięzłych opinii, zaznaczając, że krótkie raporty o długości do dwóch stron są lepiej odbierane przez kierownictwo niż obszerne memorandum. Prelegentka wskazała na znaczenie rekomendacji od kolegów i partnerów jako głównego źródła sprawdzonych kontaktów. Takie podejście pozwala szybko uzyskać wsparcie eksperckie i optymalizować czas potrzebny na uzgadnianie.
David Sargsyan, partner w Ameria CJSC oraz kierownik działu prawnego w Ameriabank CJSC (Armenia), podzielił się doświadczeniami łączenia ról zespołów in-house i external counsel w sektorze bankowym, wskazując, kiedy warto angażować zewnętrznych ekspertów do pojedynczych, skomplikowanych transakcji. Wyjaśnił, że jasny podział obowiązków oraz wspólne sesje strategiczne przyspieszają podejmowanie decyzji i podnoszą ich jakość. „Synergia zespołów wewnętrznych i zewnętrznych przyczynia się do zmniejszenia ryzyka w projektach” — zauważył prelegent. Podkreślił również znaczenie wymiany wiedzy między zespołami dla osiągnięcia optymalnych rezultatów.
Panel dyskusyjny: „Wpływ Legal Tech i sztucznej inteligencji na technologie marketingowe: jak te zmiany transformują współpracę z zespołami in-house”
Podczas panelu uczestnicy omówili praktyczne zastosowanie sztucznej inteligencji i technologii cyfrowych w sektorze prawnym, zarówno w działach wewnętrznych firm, jak i w kancelariach prawnych. Prelegenci z różnych krajów podzielili się przykładami wdrażania automatyzacji, tworzenia wewnętrznych systemów optymalizacji oraz wykorzystania AI w marketingu, zarządzaniu kontraktami i obsłudze klienta. Szczególną uwagę poświęcili wyzwaniom związanym z adaptacją nowych narzędzi, kwestiom bezpieczeństwa, roli prawnika jako doradcy w erze cyfrowej oraz potrzebie szkolenia w zakresie nowych technologii.
Otwierając panel, moderator Holger Zscheyge, członek zarządu Europejskiego Stowarzyszenia Legal Tech (Niemcy), zwrócił uwagę, że sztuczna inteligencja to nie przyszłość, lecz już teraźniejszość, która zmienia zawód prawnika. Podkreślił, że 95% projektów wdrożenia technologii kończy się niepowodzeniem, dlatego ważne jest omawianie realnych przypadków, a nie tylko teorii. Moderator zachęcił prawników do aktywnego uczestnictwa w transformacjach, a nie oczekiwania, aż technologie „zachodzą na nich”.
Dariusz Sojka, główny radca prawny w American Express CEE oraz PAYBACK (Polska), podkreślił znaczenie roli prawnika jako doradcy i partnera biznesu, a nie tylko użytkownika systemów. Zauważył, że wdrażanie AI wymaga ostrożności, szczególnie w obszarze przetwarzania danych osobowych, gdzie prawnicy powinni wymagać jedynie niezbędnych informacji, aby ograniczyć ryzyko. Zwrócił także uwagę, że zbyt skomplikowane i nieintuicyjne narzędzia rzadko się przyjmują — użytkownicy szukają obejść. Według niego skuteczna cyfryzacja powinna zaczynać się od zrozumienia procesów i potrzeb użytkowników, a nie od narzucania technologii.
Anna Atanasow, dyrektorka ds. prawnych grupy Ecowipes Group; członkini zarządu Warszawskiego Stowarzyszenia Adwokatów (Polska), podzieliła się praktycznymi doświadczeniami z wykorzystania AI i legal tech w różnych branżach — od gamedevu po modę i kosmetyki. Podkreśliła trend przechodzenia działów prawnych do pracy według modelu IT, z wykorzystaniem systemów takich jak Jira i Confluence, które automatyzują zapytania i przyspieszają obróbkę dokumentów. Wśród aktualnych wyzwań wskazała potrzebę prostych, intuicyjnych rozwiązań, które rzeczywiście oszczędzają czas i nie zniechęcają użytkowników.
Olga Usenko, kierowniczka programów badawczych w Wydawnictwie „Praktyka Prawna” (Kijów, Ukraina), opowiedziała o aktywnym wykorzystaniu AI przez ukraińskie kancelarie prawne, zwłaszcza w obszarze marketingu, komunikacji i zarządzania wiedzą. Zwróciła uwagę, że AI jest już stosowana do przygotowywania komunikatów prasowych, alertów dla klientów, zgłoszeń do rankingów, mediów społecznościowych oraz strukturyzacji doświadczeń kancelarii według branż. Wśród nowych rozwiązań wymieniła zautomatyzowane platformy do przetargów oraz narzędzia konwertujące wzory zgłoszeń (na przykład z Chambers do Legal500). Podkreśliła również znaczenie bezpieczeństwa, personalizacji oraz ryzyko „halucynacji” AI, które pozostają kluczowymi barierami dla głębszego wdrożenia tej technologii.
Tatiana Saurina, starsza doradczyni prawna, adwokatka, kierująca operacjami prawnymi w oddziałach Playtika w Ukrainie i w Polsce, przedstawiła przykłady automatyzacji wewnętrznych procesów prawnych w międzynarodowej firmie specjalizującej się w tworzeniu i wydawaniu gier mobilnych. Opowiedziała o wdrożeniu systemów „jednego kliknięcia” dla typowych działań prawnych, automatycznej weryfikacji kontraktów oraz stworzeniu wewnętrznego portalu, który ma na celu zmniejszenie obciążenia działów HR, payroll i prawnego. Podkreśliła, że cyfryzacja to nie redukcja personelu, lecz efektywność i właściwy podział zasobów.
Anastasiia Dziuba, doradczyni prawna w Lighthouse Legal Advisory (Szwajcaria), podkreśliła znaczenie łączenia wiedzy prawniczej i IT dla skutecznego wdrażania rozwiązań AI w procesach biznesowych. Przytoczyła przykłady ryzyk wynikających z braku komunikacji między prawnikami a biznesem, zwłaszcza podczas opracowywania umów i przenoszenia praw własności intelektualnej. Poruszyła również kwestie standaryzacji dla rynków międzynarodowych, potrzeby dostosowania się do lokalnych wymagań oraz wartości narzędzi compliance w jurysdykcjach takich jak Szwajcaria.
Karolina Krawczyk, adwokatka, założycielka Legitize (Polska), podkreśliła, że skuteczne wdrożenie AI jest niemożliwe bez praktycznego doświadczenia i otwartości na błędy. Porównała pracę z AI do delegowania zadań młodszym prawnikom — potrzebny jest jasny kontekst, oczekiwany rezultat oraz skuteczna komunikacja. Karolina zaleca zaczynać od prostych automatyzacji (np. Power Automate, Make, Zapier), stopniowo przechodząc do bardziej zaawansowanych rozwiązań, oraz poświęcać co tydzień przynajmniej godzinę na eksplorację nowych narzędzi. Podkreśliła, że AI powinno być wdrażane tylko tam, gdzie naprawdę rozwiązuje problem, a nie dla „pozorów”.
Panel dyskusyjny: „Różnice kulturowe i mentalne między prawnikami z różnych krajów: jak zorganizować skuteczną pracę w międzynarodowych zespołach”
Podczas dyskusji uczestnicy omówili, jak różnice kulturowe wpływają na komunikację prawniczą, budowanie zaufania, formowanie informacji zwrotnej oraz efektywną współpracę między prawnikami z różnych krajów. Szczególną uwagę prelegenci poświęcili praktycznym aspektom współdziałania w zespołach wielonarodowych, znaczeniu osobistego kontaktu, uwzględnianiu kontekstów narodowych oraz dostosowywaniu stylu komunikacji do rozmówcy.
Moderował panel Alex Movchan, prezes Institute for Internal Controls – CEE (Polska), który otwierając dyskusję podkreślił, że kultura często jest ważniejsza od strategii — to ona decyduje o tym, jak współpracujemy. Zwrócił uwagę na znaczenie uwzględniania międzykulturowych różnic w stylach komunikacji i wspomniał badania szkół biznesu, które klasyfikują kultury na wysokokontekstowe i niskokontekstowe.
Mohamed Gomaa, sędzia Sądu Apelacyjnego oraz członek Wydziału ds. Sztucznej Inteligencji i Wskaźnika Rozwiązywania Spraw w Ministerstwie Sprawiedliwości Egiptu, podkreślił znaczenie ludzkiego podejścia oraz równości szans w międzynarodowej współpracy prawniczej. Przytoczył dane z badania McKinsey, zgodnie z którym firmy o większej różnorodności osiągają lepsze wyniki. Prelegent zwrócił uwagę na rolę procedur oraz technologii, w szczególności AI, w przezwyciężaniu różnic między systemami prawnymi. Według niego symulacje procesów sądowych z wykorzystaniem AI pomagają rozwijać „prawniczą empatię” między prawnikami z różnych krajów.
Wojciech Bagiński, przewodniczący Komisji ds. Spraw Zagranicznych Polskiej Rady Adwokackiej (Polska), podzielił się doświadczeniami we współpracy z prawnikami ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, zwracając uwagę na różnice w podejściu do komunikacji i informacji zwrotnej. Odwołał się do klasyfikacji kultur według modelu „face” i „dignity”, zauważając, że Polska skłania się ku pierwszemu, natomiast kraje anglosaskie — ku drugiemu. Prelegent podkreślił, że polscy prawnicy w ciągu ostatnich 15 lat znacznie wzmocnili pewność siebie w negocjacjach międzynarodowych, stając się bardziej przygotowani i elastyczni. Zwrócił również uwagę, że sukces w negocjacjach zależy od głębokiego zrozumienia różnic kulturowych oraz umiejętności dostosowania stylu komunikacji.
Anastasiia Afanasieva, kierowniczka działu prawnego oraz działu etyki i compliance w Acino Ukraine LLC, będącej częścią grupy Acino Group (Szwajcaria), opowiedziała o doświadczeniach budowy efektywnego międzynarodowego zespołu prawnego obejmującego 12 krajów. Podkreśliła znaczenie nieformalnej komunikacji, regularnej wymiany doświadczeń oraz kontaktów interpersonalnych, szczególnie w środowisku wirtualnym. Anastasiia poinformowała, że w celu wzmocnienia wzajemnego zrozumienia w firmie wdrożono wewnętrzny projekt Sharing Matters, obejmujący prezentacje, szkolenia oraz udział działów powiązanych. Prelegentka zwróciła również uwagę na konieczność dostosowania stylu informacji zwrotnej do kulturowych różnic wśród współpracowników z różnych krajów.
Tomasz Kokoszka, dyrektor działu prawnego i compliance w Signify (Polska), podzielił się spostrzeżeniami na temat różnic kulturowych w stylach komunikacji w zespołach międzynarodowych. Przytoczył przykłady ze współpracy z kolegami z Holandii i Stanów Zjednoczonych, podkreślając, że bezpośredniość, ton oraz sposób przekazywania informacji zwrotnej mogą się znacznie różnić. Prelegent zauważył, że kraje Europy Wschodniej, w tym Polska, plasują się gdzieś pomiędzy kulturami wysokokontekstowymi a niskokontekstowymi, i podkreślił znaczenie rozwijania nowych „miękkich” umiejętności rozumienia rozmówcy w środowisku online. Zachęcił także prawników do kształtowania własnej strategii komunikacji opartej na wiedzy o kulturze i kontekście.
Anna Klochko, kierowniczka działu wsparcia prawnego w lifecell Ukraine, podzieliła się doświadczeniami współpracy z tureckimi i francuskimi kolegami w ramach zmiany właściciela firmy. Podkreśliła, że dla strony tureckiej kluczowy jest kontakt osobisty — po nieformalnej rozmowie odpowiedź na maila może nadejść w ciągu doby. W pracy z francuskimi kolegami natomiast ważne jest głębokie zanurzenie się w szczegóły oraz przygotowanie do kompleksowych spotkań. Prelegentka zaznaczyła również, że zaufanie i otwartość ze strony partnerów znacznie ułatwiają komunikację prawniczą.
Illia Antonov, adwokat i doradca w PRK Partners (Czechy), podkreślił znaczenie osobistego kontaktu i komunikacji w ojczystym języku klienta w budowaniu zaufania. Poinformował, że w jego kancelarii utworzono językowe „deski” do obsługi klientów z różnych krajów, co pozwala lepiej rozumieć kontekst prawny i potrzeby każdego z nich. Zaznaczył, że nawet jedno osobiste spotkanie znacznie poprawia dalszą współpracę na odległość. Prelegent podkreślił również, że znajomość kulturowego tła klienta to przewaga, którą warto aktywnie rozwijać.
Iryna Hrybachova, doktor nauk prawnych, Legal Profession Corporation CastGlobal, ukraińska adwokatka (Japonia), podzieliła się doświadczeniami współpracy prawnej między ukraińskimi a japońskimi kolegami. Podkreśliła znaczenie przestrzegania biznesowego etykietu, precyzji, szacunku dla czasu oraz komunikacji w języku japońskim jako fundamentu budowania zaufania. Szczególną uwagę zwróciła na rolę konsensusu w kulturze japońskiej, gdzie odmowa rzadko jest wyrażana wprost, a milczenie czy uprzejme sformułowania mogą mieć inne znaczenie. Iryna podkreśliła, że skuteczna współpraca z japońskimi firmami wymaga głębokiego zrozumienia ich norm kulturowych oraz stylu komunikacji.
Olena Tarasenko, doradczyni prawna w OLX (Ukraina), opowiedziała o doświadczeniach współpracy z zespołami z Kazachstanu i Uzbekistanu. Podkreśliła, że dla efektywnej współpracy w tym regionie ważne są osobiste kontakty oraz nieformalne spotkania przed rozpoczęciem oficjalnych negocjacji. Jako przykład podała „Brown Bag Session” dotyczące Kazachstanu, która pozwoliła kolegom z Warszawy lepiej zrozumieć kontekst kulturowy i biznesowy tego kraju. Według niej takie podejście znacznie podnosi poziom wzajemnego zrozumienia w międzynarodowych zespołach.
Podsumowując dyskusję, moderator panelu Alex Movchan podkreślił kluczowe znaczenie efektywnej współpracy, szybkiej komunikacji oraz wrażliwości na kontekst kulturowy dla sukcesu międzynarodowego biznesu prawniczego. Zaznaczył, że to właśnie tempo i prostota współpracy często decydują o tym, czy firma będzie mogła skutecznie działać na nowym rynku.
Finałowa dyskusja forum zgromadziła ekspertów wokół tematu: „Droga od prawnika do CEO: czy możliwa jest synergia biznesu i edukacji w warunkach dynamicznego rozwoju sztucznej inteligencji?”.
Podczas panelu uczestnicy omówili, jak dostosować edukację prawniczą do współczesnych wyzwań, rozwijać myślenie krytyczne, umiejętności przywódcze i komunikacyjne, a także w jaki sposób prawnicy mogą skutecznie współpracować z nowymi technologiami. Szczególną uwagę poświęcono praktycznemu kształceniu, etyce stosowania AI oraz temu, jak wiedza prawnicza może wspierać budowanie udanej kariery biznesowej.
Panel moderował Andrii Romanchuk – współprzewodniczący komitetu organizacyjnego, starszy partner w EUCONLAW Group (Polska).
„Dzisiejszy finałowy panel to nie tylko podsumowanie, ale próba spojrzenia w przyszłość” – podkreślił, otwierając dyskusję.
Jonathan Askin, profesor Brooklyn Law School (USA), podzielił się doświadczeniem transformacji edukacji prawniczej w erze cyfrowej. Podkreślił znaczenie myślenia krytycznego oraz rolę prawników jako etycznych partnerów sztucznej inteligencji:
„Istnieją dwa typy prawników – ci, którzy potrafią pracować z AI, i ci, którzy już nie są prawnikami.” Przez ostatnie 20 lat jego program kliniczny współpracował z ponad 1500 startupami, a międzynarodowy ruch Legal Hackers, którego jest założycielem, obejmuje dziś około 200 oddziałów na całym świecie, w tym także w Ukrainie. Profesor Askin wezwał do kształcenia nowego pokolenia prawników, zdolnych do elastycznego działania, strategicznego myślenia i aktywnego udziału w globalnych przemianach.
Yaryna Zhukorska, doktor nauk prawnych, profesor, dziekan Wydziału Prawa i Stosunków Międzynarodowych Państwowego Uniwersytetu „Kijowski Instytut Lotnictwa” (Ukraina), zwróciła uwagę na to, że ukraińska edukacja prawnicza nie jest jeszcze dostatecznie przygotowana na wyzwania transformacji cyfrowej. Podkreśliła, że jedynie kilka uniwersytetów w Ukrainie rzeczywiście integruje nowoczesne narzędzia cyfrowe i podejścia w swoich programach nauczania. Jej zdaniem kluczowym zadaniem uczelni jest kształtowanie wysokich standardów etycznych oraz zdolności przyszłych prawników do efektywnego i odpowiedzialnego wykorzystywania sztucznej inteligencji.
„Musimy uczyć nie tylko narzędzi, ale i granic, których prawnik nie ma prawa przekraczać” – zaznaczyła profesor Zhukorska.
Iga Dolipska, prawniczka i headhunterka, dyrektorka generalna i współzałożycielka Supesu Recruitment Sp. z o.o. (Polska), podkreśliła istnienie luki między akademickim przygotowaniem prawników a rzeczywistymi potrzebami rynku.
„Prawników uczy się precyzji, ale nie uczy się ich podejmowania ryzyka, sprzedaży ani zarządzania zespołami – a właśnie tego oczekuje biznes” – zauważyła. Iga zwróciła również uwagę na popularność wydarzeń takich jak FailCon w Dolinie Krzemowej oraz na praktykę pytania kandydatów o ich porażki jako wskaźnik dojrzałości. Jej zdaniem prawdziwe przywództwo zaczyna się tam, gdzie kończą się instrukcje – i zaczyna się autonomia myślenia.
Marek Szydłowski, dyrektor ds. audytu i kontroli wewnętrznej w Telewizja Polska S.A. (Polska), podzielił się doświadczeniem przejścia z roli głównego radcy prawnego do top managementu. Przez 17 lat kierował działami prawnymi w sześciu firmach, w tym w branży medialnej, gdzie co roku zawierano ponad 4000 umów. Podkreślił, że prawnicy powinni być nie tylko specjalistami, ale też partnerami biznesowymi, myślącymi strategicznie i potrafiącymi wykorzystywać prawo jako przewagę konkurencyjną. Jako przykład przytoczył przypadek sieci Żabka, gdzie prawnicy odegrali kluczową rolę w kształtowaniu modelu biznesowego, który skutecznie funkcjonuje mimo ograniczeń legislacyjnych.
Jan Kohout, adwokat, partner w PRK Partners (Czechy), podkreślił znaczenie praktycznego podejścia w edukacji prawniczej oraz rozwijania umiejętności miękkich już od pierwszych lat kształcenia. Zaznaczył, że skuteczne zmiany są niemożliwe bez praktycznego doświadczenia, a rola prawnika nie polega na rewolucyjnych działaniach, lecz na umiejętności działania w sposób wyważony i profesjonalny. Jako przykład podał inicjatywę Legal Business Club, która łączy młodych prawników i przedsiębiorców, umożliwiając im rozwijanie przywódczych i komunikacyjnych kompetencji w praktyce. „Nauczyć delegowania zadań, pracy zespołowej i biznesowego myślenia – tego właśnie dziś potrzebuje każdy nowoczesny prawnik” – podkreślił prelegent.
Carlos Lelo Filipe, konsultant ds. compliance i MLRO w firmie Uphold (Portugalia), podkreślił kluczowe znaczenie etyki i myślenia krytycznego w zawodzie prawnika. Zwrócił uwagę, że w Portugalii i innych krajach Europy Południowej system akademicki pozostaje zbyt tradycyjny, a studenci często wykorzystują sztuczną inteligencję do oszustw akademickich, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji.
„Bez etycznego podejścia otrzymamy pokolenie, które nie myśli samodzielnie, a jedynie powtarza to, co podpowie algorytm” – podkreślił. Podał również przykłady orzeczeń sądowych wygenerowanych przez AI z błędnymi odniesieniami, które już pojawiły się w sądach apelacyjnych.
Piotr Przecherski, radca prawny w Europ Assistance (Polska), zwrócił uwagę na kluczową rolę myślenia krytycznego w kształceniu prawników. Podzielił się przykładem metody dydaktycznej, w której studentom powierzano samodzielne rozwiązywanie kazusów sądowych – co stymulowało pogłębione myślenie prawnicze.
Podkreślił również znaczenie umiejętności miękkich, takich jak komunikacja i zdolność przekonywania, które pomagają prawnikowi stać się zaufanym doradcą biznesowym.
„Prawnik powinien być nie tylko reaktywny, lecz także proaktywnie przewidywać ryzyka dla firmy” – podsumował prelegent.
Na zakończenie moderator panelu, Andrii Romanchuk, podkreślił, że w warunkach dynamicznej transformacji cyfrowej prawnik przyszłości powinien być nie tylko specjalistą w dziedzinie prawa, ale także strategiem, komunikatorem i liderem.
„Synergia prawa, technologii i biznesu to nie wybór, lecz konieczność dla nowego pokolenia liderów prawniczych” – podsumował moderator.
Komitet organizacyjny forum składa serdeczne podziękowania wszystkim partnerom za wsparcie, prelegentom – za merytoryczne wystąpienia i profesjonalny wkład, a uczestnikom – za aktywne zaangażowanie i żywą wymianę myśli.
Razem tworzymy przestrzeń dla profesjonalnego dialogu, dzielenia się wiedzą oraz kształtowania nowej roli prawnika we współczesnym świecie.
Do zobaczenia na naszym kolejnym wydarzeniu!
